زمستان زودرس روابط ایران و اروپا

سعید عصمتی، کارشناس مسائل بین الملل در ایــن خصوص می گوید: بــا آغاز اعتراضات در ایــران، اروپایی ها رفتــاری متفاوت از قبل را در قبال ایــران در پیش گرفتــه اند. امری که ریشــه در مســائل متعدد دارد و مشخصا سیاست داخلی و خارجی هر طرف را می تواند دســتخوش تحوالتی کند. سیاست خارجی و سیاست داخلی هر کشور یک مجموعه به هم پیوسته اســت اما اگر بخواهیم از این منظر به شکل مشخص روی اروپایی ها تمرکز کنیم به نظر می رسد مجموعه ای از شرایط، اقدامات، تصمیمات و مواضع سال های قبل باعث شد که اکنون اروپایی ها دست به این اقدامات رادیکال بزنند و بــدون توجه به تبعات دیپلماتیک این مواضع و اقدامات به ســمت تحریم ایران پیش روند. اروپایی ها همواره در مســئله حقوق بشر حساسیت جدی داشته اند و آن را جز مطالبات اصلی خود قرار داده اند. لذا تکرار و اوج گیری اعتراضات در ایران طی پنج سال گذشته طبیعتا شرایطی را به وجود می آورد که در یک برهه و در یک اتفاق ایــن اختالفات دیپلماتیک طی سالیان گذشته بروز و ظهور پیدا کند، همچنانی که در اعتراضات اخیر شاهد این وضعیت بودیم. در یک حالت ایده آل، اروپایی ها توان الزم و کافی برای احیای برجام نداشتند چرا که گسل ایران و آمریکا عمیق تر از این حرف ها است که اروپایــی ها بتوانند کاری بکنند. لذا اروپایی ها در بهترین حالت همان میانجی گر یا هماهنگ کننده مذاکــرات بودند. ولی اکنون با توجه به اقدامــات، مواضع و تحریم هایی که اروپایی ها به واسطه اعتراضات اعالم کرده اند به نظر می رســد همین میانجی گری هــم دیگر کارکرد خود را، مشــخصا از نگاه تهران از دســت داده اســت. برای مثال انگلستان بعد از وقوع جنگ اوکراین و پیش از آن، خروجش از اتحادیه اروپا تالش داشته است در مسیر واشنگتن حرکت کند ولی انگلیســی ها به موازاتش سعی کرده بودند که در حوزه برجام رفتاری مغایر با برنامه هــای پاریس و برلین به عنوان دو بازیگر دیگر اروپایی حاضر در برجام انجام ندهند و همیشه در قالب یک تروئیکا عمل کنند. لذا تا به اکنون بیانیه ها و مواضع این سه کشور به شکل بیانیه مشترک علیه برجام و ایران بوده است. ولی بعد از وقوع جنگ اوکراین، انگلســتان تالش کرده است همراهی بیشتری با آمریکا داشته باشد و به همین دلیل نوعی شکاف بین لندن با پاریس و برلین شکل گرفت. همین شرایط سبب شده است که انگلیسی ها در خصوص مسئله حقوق بشــر و دور جدید اعتراضات در ایران همراهی بیشــتری با آمریکایی ها داشــته باشند و به شکل انفرادی، تحریم هایی را علیه ایران اعمال کنند. باید توجه داشــت که دور کردن اروپایی ها موجب شده است که اکنون این کشورهای اروپایی به عنوان یــک نیروی معارض در برابر ایران عمل کنند. در صورتی که ما می توانستیم پیش از اعتراضات داخلی در کشور، در مسئله جنگ اوکراین بــه نحوی عمل کنیم که ایران از اهرم بازگشت به بازار نفت نهایت استفاده را ببرد ولی متاسفانه عملکرد غلط ما در حمایت از طرف متجاوز یعنی پوتین، شرایطی را به وجود آورد که نه تنها برجام احیا نشــد و نتوانستیم از اهرم بازگشــت به بازار انرژی و نفت استفاده کنیم بلکــه روابط ما اروپا تحت الشــعاع قرار گرفت. به همین دلیل دور جدید اعتراضات به محلی برای بروز و ظهور این اختالفات بدل شد و مانند یک آتشفشان دیپلماتیک عمل کرد. لذا اروپایی ها دیگر رفتار دست به عصای خود را از تعارف خود را ً دستور خارج کردند و اصطالحا با ایران کنار گذاشــتند. پس اگر امروز اروپایی ها نگاهی تهاجمی تر نسبت به قبل در خصوص تحوالت ایران دارند و در سایه این نگاه تهاجمی و خصمانــه اقدام به دخالــت، موضع گیری و اعمــال تحریم علیه ایران مــی کنند نتیجه و برآیند آن رفتاری است که ما در ۱۵ ماه گذشته در دیپلماسی خود با اروپایی ها پیش بردیم. ما در طول چهار دهه گذشته نتوانستیم وضعیت خود را با اروپایی ها مشخص کنیم. یعنی ایران نتوانســته اســت وضعیت و موضع خود را در برقراری روابط با اروپایی ها روشن کند و به این علت که تهران وضعیت روشنی را تعریف نکرده اســت و در عین حال اروپا با بحران داخلی به واسطه اوج گیری جنگ اوکراین مواجه است و می داند که ایران می تواند به سهم و اندازه خود به خروج از این بحران در اروپا کمک کند و این کمک از جانب تهران به دلیل حمایت از پوتین اروپا با حسن نیت با ً صورت نمی گیرد طبیعتا ایران برخورد نخواهد کرد. به دلیل آنکه اروپایی ها رفتار حســنه ای از طرف ایران مشاهده نکرده اند تا بخواهند پاسخ مثبتی به ایران بدهند و چون در اروپا گروه ها و جریان های معارض و معاند ایران بسیار فعال هســتند طبیعتا همه این ها سعی می کنند از ایــن محل تعارض و اختــالف و نیز تنگ تر شدن کانال گفت وگوهای ایران با اروپا نهایت استفاده را برای تشــدید شکاف بین قاره سبز و تهران داشــته باشند. وقتی که در یک مقطع و برهه مشخصی مانند سه چهار هفته گذشته اتفاقات، تحوالت و اعتراضاتی در کشور به وقوع می پیوندد و کشور هم با مشکالت مواجه می شود و به دنبال آن اروپایی ها از این اعتراضات بــه نحوی در جهت افزایش فشــار بــه ایران سواســتفاده می کنند، در چهارچوب کالنش به دلیل تعریف غلط مناسبات ایران با مجموعه اروپا شکل گرفته اســت. اگر مناسبات ایران و مجموعه اروپا به شکل درست پیگیری می شد این وضعیت بغرنج و به تبعش این سواستفاده اروپایی ها را هم به دنبال نداشت. ضرورت داشــت برای جلوگیری از وضعیت کنونی در طول ۱۵ ماه گذشــته حداقل کانال مذاکره با اروپایی ها را نمی بســتیم. اگر ما این مناســبات و کانال های گفت وگــو را باز نگه می داشــتیم و حتی مذاکرات انتقادی هم در دســتور کار دو طرف قرار می گرفت و در کنار آن یک سیاســت خارجی درست را در جنگ اوکراین شــکل می دادیم، اروپایی ها این رفتار تهاجمی خود را در ســایه اعتراضات اخیر در قبال ایران اجرایی نمی کردند. اروپایی ها این باور دارند که ایران فعلی یکی از بازیگران قدرتمند در منطقه خاورمیانه است که از ظرفیت های بسیار باالی سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک برخوردار است. این جز نکات مهمی اســت که اروپایی ها طی سال های گذشته در روابط خود با ایران مد نظر داشته اند. ضمن اینکه اکنون سرعت باالی ایران در ارتقا توان هسته ای این نگرانی را در اروپا ایجاد کرده اســت که هر لحظه امکان دارد تهــران به نقطه گریز اتمی دست پیدا کند. بنابراین اروپا تمایلی ندارند که قطع روابط با ایران را کلید بزند تا تهران با آزادی عمل در این مســیر گام بردارد. مشخصا فصل ســردی در روابط ایران و اروپا آغاز شده است اما این نگاه لزوما به معنای قطع روابط نخواهد بود. شــاید در این میان اروپــا برای این که یک مســیر میانه را در پیش گرفته باشد تعدادی از مقامــات ایران را همین امــروز تحریم کند اما بعید به نظر می رســد در مسیر قطع روابط با ایران گام بردارد و مشــخصا طرفین در این مقطــع زمانی به یکدیگر نیاز دارند و بر همین اساس شــاید روابط ی سرد اما ممتد در دستور کار قرار گیرد