کلاف سردرگم منا؛ حادثه یا فاجعه

پیکر "غضنفر رکن‌آبادی" دیپلمات جان‌باخته کشورمان در فاجعه منا در حالی در خاک میهن آرام گرفت که همچنان زمان و نحوه چشم فرو بستن او از این دنیا مشخص نیست، آیا او در کنار انبوهی از جمعیت به دیدار حق رفت و آیا تردیدها در مورد شهادت وی واقعیت دارند؟ مسئولان مربوطه در این زمینه می‌گویند باید پیگیری حقوقی این مسأله از طریق مجامع بین‌المللی و بر اساس اطلاعاتی که جمع‌آوری کرده‌ایم، صورت بگیرد و عربستان و مقامات این کشور باید نسبت به این موضوع و استیفای حقوق همه جان‌باختگان پاسخگو باشند. اما آنچه مسلم است در این بین مرگ 462 ایرانی در فاجعه منا است که به ثبت تاریخ رسید و بیشترین جان‌باختگان منا در 10 ذیحجه سال 1436 هجری متعلق به ایران شد، تا همچنان کفایت و تدبیر آل‌ سعود در برگزاری برترین و عظیم‌ترین مناسک مسلمان زیر سوال باشد.

برخی از حوادث مکه در موسم حج

در ایام برگزاری حج بارها و بارها حوادثی رخ داده، اما همزمان با اینکه آل‌ سعود مدعی برگزاری حج در ابعاد وسیع‌تری است، جنایت هولناک اتفاق می‌افتد و بیش از 7000 تن زیر آوار گوشتی به بدترین شکل ممکن و تشنه شهید شدند. بر اساس اخبار و آمار منتشره برخی حوادث رخ‌داده در مناسک حج می‌توان به حادثه کشته‌شدن 76 تن بر اثر ریزش یک هتل در مرکز مکه در ششم ژانویه 2006، کشته‌شدن 364 حاجی در 12 ژانویه همان سال در رمی جمرات در منا در اثر فشار جمعیت، جان‌باختن سه حاجی در رمی جمرات در منا در 22 ژانویه 2005 ، مرگ 251 حاجی در فشار جمعیت در نخستین روزهای رمی جمرات در اول فوریه 2004، کشته‌شدن 14 حاجی از جمله شش زن در نخستین روزهای رمی جمرات در منی در 11 فوریه 2003، مرگ 35 حاجی و جراحت تعداد زیاد دیگر در هنگام رمی جمرات در پنجم مارس 2001، مرگ 118 حاجی و جراحت 180 تن در اثر فشار جمعیت در 9 آوریل 1998، کشته‌شدن 343 حاجی و مجروحیت بیش از 1500 تن در آتش‌سوزی در چادرهای حجاج در منی در 15 آوریل 1997، مرگ سه تن و جراحت 99 تن دیگر در آتش‌سوزی چادر حاجیان در منا در هفت می 1995، مرگ 270 حاجی در اثر فشار جمعیت در رمی جمرات در 24 می 1994، خفگی 1426 تن در تونلی در منا بر اثر نقص فنی در سیستم تهویه در دوم ژوئیه 1990، حمله به اطراف مسجدالحرام در 10 ژوئیه 1989 یک کشته و 16 زخمی برجای گذاشت. (پس از آن در 21 سپتامبر 16 کویتی به اتهام انجام این حمله اعدام شدند.) نیروهای امنیتی عربستان تظاهرات مسالمت‌آمیز حجاج ایرانی را در 31 ژوئیه 1987 با خشونت تمام سرکوب کردند که بر طبق آمار رسمی عربستان، 402 حاجی از جمله 275 ایرانی کشته شدند. صدها تن از نیروهای مسلح مخالف نظام عربستان در 20 نوامبر 1979 به مدت دو هفته در مسجدالحرام تحصن کردند و دهها حاجی را گروگان گرفتند که در چهار دسامبر مورد حمله قرار گرفتند و آمار رسمی حاکی از 153 کشته و 560 مجروح است. آتش‌سوزی عظیم در چادرهای حجاج در سال 1975، 200 کشته بر جای گذاشت که سقوط جرثقیل در مسجدالحرام در سال جاری را نیز باید به حوادث دیگری که در سالهای گذشته همزمان با موسم حج در مکه اتفاق افتاده بود، افزود.

نقش رسانه‌ها در بازنمایی فاجعه منا

وقوع حادثه در این میزان از جمعیت طبیعی، اما قابل پیش‌بینی و پیشگیری است. آنچه مسلم است دولت سعودی با اتخاذ تدابیر امنیتی بیشتر و امکانات حداقلی می‌توانست از ابعاد این فاجعه انسانی بکاهد . وقوع این جنایت در حق بشریت بر کسی پوشیده نیست؛ همچنان‌که شاهدان زنده این بی‌کفایتی آل‌ سعود بر این ادعا صحه می‌گذارند که اگر آب بین آسیب‌دیدگان توزیع ‌می‌شود تعداد جان‌باختگان به این میزان نمی‌رسید؛ چنانچه در اخبار داشتیم یکی از زوار بر اثر پاشیده شدن آب روی اجساد روی هم انباشته شده به هوش آمد و از مرگ اجباری نجات پیدا کرد، اما در این میان رسانه‌های ما می‌توانستند بهتر عمل کنند ولی متاسفانه دستپاچه و بدون تحلیل عمل‌کردن برخی از این رسانه‌ها سبب شد تا به میزان زیادی اعتبار رسانه‌ای خدشه‌دار شود.

تهیه، تنظیم و ارائه خبرها و گزارش‌های صحیح درباره وقایع مهم کشور و جهان، حمایت از حکومت قانون و نظارت بر اجرای درست و دقیق قوانین، ایجاد محیط مناسب برای برخورد عقاید دیگران، کمک به رشد فکری و فرهنگی جامعه و ... از جمله وظایف رسانه‌های خبری است تا با ارائه اخبار و تحلیل‌ها به هوشیارسازی و گسترش دانش و اطلاعات مخاطبان در زمینه‌های گوناگون بپردازند تا به شکل‌گیری واقعیت اجتماعی کمک کنند. در فاجعه منا رسانه‌ها از سوی با محدودیت دریافت خبر از محل حادثه و از سوی دیگر با انبوهی شایعه و برخی فیلم‌هایی که با گذشت زمان مشخص شد صحت ندارد، روبرو بودند اما با وجود همین مشکلات آنچنان که باید به وظیفه اصلی خود نپرداخته و تنها در انتشار عکس‌های دلخراش از اجساد روی هم ریخته با استناد به اخباری که بوی فضاهای مجازی داشت، پرداختند. در حالی که رسانه‌های غربی در پوشش حوادثی کمرنگ‌تر از منا با هوشیاری عمل کرده و بجای اینکه احساس مخاطبان را تحریک کنند، آنان را به سمت آگاهی و شعور جمعی سوق داده تا به استیفای حقوق کشور و اتباعشان دست پیدا کنند. اما عملکرد برخی رسانه‌ها در فاجعه منا نه تنها استیفای حق را برای ایرانیان به ارمغان نیاورد بلکه استناد به فیلم‌ها از سالهای قبل و استفاده از نظرات کارشناسان غیرمربوط، انگشت اتهام را به سمت ایرانیان کشید در حالی می‌شد با استفاده از تجربیات افراد کارشناس در این زمینه و بکارگیری تکنیک‌های بسیار ساده ارتباطی اما پربار به بازنمایی این فاجعه به طوری پرداخت تا بی‌کفایتی آل‌ سعود هر چه بیشتر از قبل مشخص شود و ایران در عرصه جهانی بیشتر حرفی برای گفتن داشت.

^{_{* زهرا میعادی}}