چهلمين نشست شوراي همکاري خليج فارس؛ آغاز مصالحه يا تداوم اختلاف
تاریخ انتشار
سه شنبه ۱۹ آذر ۱۳۹۸ ساعت ۱۷:۴۴
به گزارش «عصر تعادل»، چهلمين نشست سران شوراي همکاري خليج فارس که فردا به ميزباني عربستان برگزار ميشود، ميتواند به نقطه عطفي در تاريخ اين شورا تبديل شود. قطر از بيش از دو سال پيش از سوي عربستان و با اتهام «حمايت از گروههاي تروريستي در خاورميانه و ايجاد شکاف در ميان کشورهاي عربي و مداخله در سياست خارجي اين کشورها از طريق شبکه الجزيره» مورد تحريم و محاصره دريايي، زميني و هوايي قرار گرفت. رياض با تحريم و محاصره قطر نتوانست اين کشور کوچک اما تأثيرگذار و ثروتمند را منزوي کند و حال نشانهها از تمايل دو طرف براي عاديسازي روابط حکايت ميکند. با اینکه بسيار بعيد به نظر ميرسد که در نشست يکروزه شوراي همکاري خليج فارس يخهاي روابط قطر و عربستان کاملا آب شود اما با توجه به تغيير رويکرد عربستان در سياست خارجي در ماههاي اخير ميتوان انتظار داشت گامهاي اوليه براي بهبود روابط دو کشور در اين نشست برداشته شود. در تحريم و محاصره عربستان عليه قطر، همراهان رياض از جمله امارات متحده عربي، بحرين و مصر هم همراهي کردند و اکنون مقامهاي اين سه کشور هم نسبت به قطر تغيير رويکرد دادهاند. در هفتههاي اخير نشانههاي بارزي از تغيير فضا در روابط عربستان و همراهانش با قطر مشاهده شده است. رياض از يکسو موافقت کرد تا تيم ملي فوتبال اين کشور در مسابقات کشورهاي عربي که در قطر برگزار شد، شرکت کند و پس از آن هم امير قطر در پاسخ به دعوتنامه ملک سلمان، پادشاه عربستان براي شرکت در نشست شوراي همکاري خليج فارس اعلام کرد که قطر در اين نشست شرکت ميکند. بااينحال شيخ تميم بن حمد آل ثاني امير قطر مشخص نکرد که خودش هم در اين نشست شرکت ميکند يا خير.
پیشازاین هم روزنامه والاستريت ژورنال از ملاقات شيخ محمد بن عبدالرحمن آل ثاني وزير خارجه قطر با مقامهاي ارشد عربستان براي رفع تنشها خبر داده بود. وزير خارجه قطر اين خبر را اخيرا و زماني که براي شرکت در نشستي در رم حضور داشت، تأييد کرد و گفت: «ما تلاشهايي براي ايجاد گشايش در روابط ميان قطر و عربستان انجام دادهايم. گفتوگوهايي با طرفهاي مختلف از جمله عربستان انجام شده و بنبست ايجادشده در حال پايانيافتن است».
آشتي محدود
نشست امسال شوراي همکاري خليج فارس ابتدا قرار بود در امارات برگزار شود اما در نهايت رياض پايتخت عربستان بهعنوان ميزبان چهلمين نشست اين شورا انتخاب شد. روز گذشته سلطان بن سعد المريخي وزير مشاور در امور خارجه قطر که رياست هيئت قطري شرکتکننده در نشست شوراي همکاري خليج فارس را دارد، وارد رياض شد. سعد المريخي سال گذشته نيز بهعنوان نماينده قطر در نشست شوراي همکاري خليج فارس در رياض شرکت کرده بود. بااينحال هنوز اين احتمال وجود دارد که امير قطر نيز در اين نشست شرکت کند.
عربستان به همراه بحرين، امارات و مصر، دو سال قبل 13 شرط را براي عاديسازي روابط خود با قطر تعيين کرده بودند که مهمترين اين شروط «تعطيلي شبکه الجزيره، تعطيلي پايگاه نظامي ترکيه در قطر و کاهش رابطه با ايران» عنوان شده بود. عماد حرب، مدير مؤسسه تحقيقاتي «مرکز عرب» در واشنگتن درباره عاديسازي روابط عربستان و قطر ميگويد: «در برخي موارد ميتوان اميدوار بود که مصالحه و آشتي ميان دو طرف برقرار شود اما اين آشتي در گامهاي اول کاملا محدود است. پادشاه عربستان ميخواهد با قطر به توافق دست يابد اما نکته مهم در اين ميان اين است که هرچقدر عقبنشيني عربستان از شروط تعيينشده خود بيشتر باشد وجهه و اعتبار رياض هم بيشتر زير سؤال ميرود. نکته دوم هم اين است که امارات متحده عربي هنوز بهطور کامل حاضر نيست تا روابط خود با قطر را عاديسازي کند. رهبران امارات اصرار دارند که قبل از بهبود رابطه با قطر، اين کشور بايد روابط خود با ترکيه و اخوانالمسلمين را قطع کند».
عبدالله بعبود، تحليلگر تحولات خليج فارس هم به لزوم اتحاد اعضاي شوراي همکاري خليج فارس اشاره ميکند و ميگويد: «تمام کشورهاي عضو اين شورا ميخواهند با وجود تمام اختلافها، اتحاد خود را حفظ کنند تا در صورت بروز تنش، با همراهي هم به مقابله با آن بپردازند. بااينحال در شرايط فعلي بايد اعتراف کرد که حتي اگر عربستان و قطر به توافقي براي آشتي و مصالحه دست پيدا کنند، بازهم اين واقعيت انکارنشدنی وجود دارد که تنشهاي متعدد ميان اعضا باعث شده شوراي همکاري خليج فارس ديگر از اعتبار سابق برخوردار نباشد. زمان زيادي نياز است تا اعضا دوباره بتوانند اعتماد هم را جلب کنند».
بااينحال بسيار بعيد است که در نشست 40سالگي شوراي همکاري خليج فارس، توافقي کامل براي عاديسازي روابط ميان عربستان و قطر حاصل شود؛ چراکه اختلاف سياستهاي قابلتوجهي ميان برخي از اعضا وجود دارد. يکي از مهمترين اين اختلافها رابطه اعضا با ايران است. بعبود دراينباره ميگويد: «با درنظرگرفتن ملاحظات ژئوپليتيک و ژئو استراتژيک هريک از کشورهاي عضو، رويکرد و رابطه آنها با ايران نیز با هم تفاوتهايي دارد. برخي کشورها رابطه با ايران را يک چالش ميدانند و برخي ديگر يک تهديد. اين رويکردهاي متفاوت نسبت به ايران بايد از سوي اعضاي شورا بهدرستي درک شود تا انسجام شوراي همکاري خليج فارس حفظ شود».
سابقه شورا
شوراي همکاري خليج فارس بهعنوان ائتلافي سياسي- اقتصادي در سال 1981 و با حضور کشورهاي واقع از شبهجزيره عربستان شامل بحرين، کويت، عمان، قطر، عربستان و امارات تشکيل شد تا به همکاريهاي اقتصادي، امنيتي و فرهنگي اعضا سرعت بخشد. با تنشي که در سال 2017 ميان عربستان بهعنوان مهمترين عضو شورا و قطر ايجاد شد، ترديدها نسبت به اعتبار و جايگاه شوراي همکاري خليج فارس در منطقه افزايش يافت.
لوچيانو زاکارا، محقق تحولات سياسي خاورميانه در دانشگاه قطر درباره اعتبار اين شورا ميگويد: «آغاز تنش ميان رياض و دوحه ضربهاي به اعتبار و اتحاد شوراي همکاري خليج فارس وارد کرد که جبرانناپذیر است. ظرفيت اين شورا براي ايجاد فضايي دوستانه با هدف همکاريهاي سياسي، دفاعي و امنيتي و سياست خارجي ديگر وجود خارجي ندارد. محاصره قطر نشان داد که برخي از اعضا ميتوانند بهجاي متحدي قابل اتکا به تهديدي بزرگ تبديل شوند و اين دقيقا برخلاف ايده تشکيل شوراي همکاري در سال 1981 است. ازاينپس بيش از گذشته بايد در انتظار شعارهاي کلي و تبليغاتي و نمايش مصنوعي اتحاد و همبستگي از سوي اين شورا باشيم».
از سوي ديگر بعبود هم نسبت به نتيجهبخشبودن مذاکرات و تصميمگيريها در شوراي همکاري خليج فارس ترديد دارد و دلايل خود را اينگونه بيان ميکند: «زمان يکروزه نشست شوراي همکاري خليج فارس براي حل تنشها کافي نيست و فرصت ديدارهاي دوجانبه و رودررو و بحث درباره موضوعات مهم و کليدي را نميدهد و همهچيز منتهي به بيانيههايي کلي و شعاري ميشود. در نشست امسال هم با وجود تمام محدوديتها، مصالحه ميان عربستان و قطر مهمترين موضوع مورد بحث خواهد بود. اما بيانيه پاياني تفاوت چنداني با بيانيهها و موضعگيريهاي تکراري درباره لزوم همکاري، فلسطين، اقدام مشترک اعراب و ديگر موضوعات ندارد».
پیشازاین هم روزنامه والاستريت ژورنال از ملاقات شيخ محمد بن عبدالرحمن آل ثاني وزير خارجه قطر با مقامهاي ارشد عربستان براي رفع تنشها خبر داده بود. وزير خارجه قطر اين خبر را اخيرا و زماني که براي شرکت در نشستي در رم حضور داشت، تأييد کرد و گفت: «ما تلاشهايي براي ايجاد گشايش در روابط ميان قطر و عربستان انجام دادهايم. گفتوگوهايي با طرفهاي مختلف از جمله عربستان انجام شده و بنبست ايجادشده در حال پايانيافتن است».
آشتي محدود
نشست امسال شوراي همکاري خليج فارس ابتدا قرار بود در امارات برگزار شود اما در نهايت رياض پايتخت عربستان بهعنوان ميزبان چهلمين نشست اين شورا انتخاب شد. روز گذشته سلطان بن سعد المريخي وزير مشاور در امور خارجه قطر که رياست هيئت قطري شرکتکننده در نشست شوراي همکاري خليج فارس را دارد، وارد رياض شد. سعد المريخي سال گذشته نيز بهعنوان نماينده قطر در نشست شوراي همکاري خليج فارس در رياض شرکت کرده بود. بااينحال هنوز اين احتمال وجود دارد که امير قطر نيز در اين نشست شرکت کند.
عربستان به همراه بحرين، امارات و مصر، دو سال قبل 13 شرط را براي عاديسازي روابط خود با قطر تعيين کرده بودند که مهمترين اين شروط «تعطيلي شبکه الجزيره، تعطيلي پايگاه نظامي ترکيه در قطر و کاهش رابطه با ايران» عنوان شده بود. عماد حرب، مدير مؤسسه تحقيقاتي «مرکز عرب» در واشنگتن درباره عاديسازي روابط عربستان و قطر ميگويد: «در برخي موارد ميتوان اميدوار بود که مصالحه و آشتي ميان دو طرف برقرار شود اما اين آشتي در گامهاي اول کاملا محدود است. پادشاه عربستان ميخواهد با قطر به توافق دست يابد اما نکته مهم در اين ميان اين است که هرچقدر عقبنشيني عربستان از شروط تعيينشده خود بيشتر باشد وجهه و اعتبار رياض هم بيشتر زير سؤال ميرود. نکته دوم هم اين است که امارات متحده عربي هنوز بهطور کامل حاضر نيست تا روابط خود با قطر را عاديسازي کند. رهبران امارات اصرار دارند که قبل از بهبود رابطه با قطر، اين کشور بايد روابط خود با ترکيه و اخوانالمسلمين را قطع کند».
عبدالله بعبود، تحليلگر تحولات خليج فارس هم به لزوم اتحاد اعضاي شوراي همکاري خليج فارس اشاره ميکند و ميگويد: «تمام کشورهاي عضو اين شورا ميخواهند با وجود تمام اختلافها، اتحاد خود را حفظ کنند تا در صورت بروز تنش، با همراهي هم به مقابله با آن بپردازند. بااينحال در شرايط فعلي بايد اعتراف کرد که حتي اگر عربستان و قطر به توافقي براي آشتي و مصالحه دست پيدا کنند، بازهم اين واقعيت انکارنشدنی وجود دارد که تنشهاي متعدد ميان اعضا باعث شده شوراي همکاري خليج فارس ديگر از اعتبار سابق برخوردار نباشد. زمان زيادي نياز است تا اعضا دوباره بتوانند اعتماد هم را جلب کنند».
بااينحال بسيار بعيد است که در نشست 40سالگي شوراي همکاري خليج فارس، توافقي کامل براي عاديسازي روابط ميان عربستان و قطر حاصل شود؛ چراکه اختلاف سياستهاي قابلتوجهي ميان برخي از اعضا وجود دارد. يکي از مهمترين اين اختلافها رابطه اعضا با ايران است. بعبود دراينباره ميگويد: «با درنظرگرفتن ملاحظات ژئوپليتيک و ژئو استراتژيک هريک از کشورهاي عضو، رويکرد و رابطه آنها با ايران نیز با هم تفاوتهايي دارد. برخي کشورها رابطه با ايران را يک چالش ميدانند و برخي ديگر يک تهديد. اين رويکردهاي متفاوت نسبت به ايران بايد از سوي اعضاي شورا بهدرستي درک شود تا انسجام شوراي همکاري خليج فارس حفظ شود».
سابقه شورا
شوراي همکاري خليج فارس بهعنوان ائتلافي سياسي- اقتصادي در سال 1981 و با حضور کشورهاي واقع از شبهجزيره عربستان شامل بحرين، کويت، عمان، قطر، عربستان و امارات تشکيل شد تا به همکاريهاي اقتصادي، امنيتي و فرهنگي اعضا سرعت بخشد. با تنشي که در سال 2017 ميان عربستان بهعنوان مهمترين عضو شورا و قطر ايجاد شد، ترديدها نسبت به اعتبار و جايگاه شوراي همکاري خليج فارس در منطقه افزايش يافت.
لوچيانو زاکارا، محقق تحولات سياسي خاورميانه در دانشگاه قطر درباره اعتبار اين شورا ميگويد: «آغاز تنش ميان رياض و دوحه ضربهاي به اعتبار و اتحاد شوراي همکاري خليج فارس وارد کرد که جبرانناپذیر است. ظرفيت اين شورا براي ايجاد فضايي دوستانه با هدف همکاريهاي سياسي، دفاعي و امنيتي و سياست خارجي ديگر وجود خارجي ندارد. محاصره قطر نشان داد که برخي از اعضا ميتوانند بهجاي متحدي قابل اتکا به تهديدي بزرگ تبديل شوند و اين دقيقا برخلاف ايده تشکيل شوراي همکاري در سال 1981 است. ازاينپس بيش از گذشته بايد در انتظار شعارهاي کلي و تبليغاتي و نمايش مصنوعي اتحاد و همبستگي از سوي اين شورا باشيم».
از سوي ديگر بعبود هم نسبت به نتيجهبخشبودن مذاکرات و تصميمگيريها در شوراي همکاري خليج فارس ترديد دارد و دلايل خود را اينگونه بيان ميکند: «زمان يکروزه نشست شوراي همکاري خليج فارس براي حل تنشها کافي نيست و فرصت ديدارهاي دوجانبه و رودررو و بحث درباره موضوعات مهم و کليدي را نميدهد و همهچيز منتهي به بيانيههايي کلي و شعاري ميشود. در نشست امسال هم با وجود تمام محدوديتها، مصالحه ميان عربستان و قطر مهمترين موضوع مورد بحث خواهد بود. اما بيانيه پاياني تفاوت چنداني با بيانيهها و موضعگيريهاي تکراري درباره لزوم همکاري، فلسطين، اقدام مشترک اعراب و ديگر موضوعات ندارد».
مرجع : روزنامه شرق