تنفس در هوای سرطانی

 تهرانیها که به تازگی هفته و روز هوای پاک را با تنفس در هوای ناپاک و ناسالم پشت سر گذاشتند، در ۳۲ روز سپری‌شده از ابتدای زمستان امسال تا روز گذشته در مجموع فقط ۱۱ روز هوای سالم و با کیفیت قابل قبول تنفس کردند و این در حالی است که در این مدت ۱۳ روز وضعیت قرمز با شاخص کیفیت هوا در محدوده ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شهر حاکم و هوا برای همه شهروندان ناسالم بوده است. همچنین در هشت روز دیگر از این بازه ۳۲‌روزه کیفیت هوا در محدوده ناسالم برای گروههای حساس ثبت شده است.                          این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته نه‌تنها هیچ روز قرمزی ثبت نشده، بلکه تعداد روزهای سالم بیشتر از مدت مشابه امسال و معادل ۱۶ روز بوده است. این آمار تصویری از زمستان فوقالعاده آلوده امسال دستکم در مدتی که از این فصل سپری شده است را نشان می‌دهد. از این گذشته در یک هفته گذشته پنج روز پیاپی وضعیت قرمز و یک روز هم نارنجی اما با مقدار شاخص نزدیک به مرز وضعیت قرمز (۱۴۵) بود. پیش‌بینیها درباره تداوم آلودگی هوا دستکم تا امروز که توسط هواشناسی صورت گرفته و نیز روند تغییرات ساعتی شاخص کیفیت هوای تهران حکایت از آن دارد که احتمالا امروز هم این شاخص یا در محدوده قرمز یا نزدیک مرز میان نارنجی و قرمز ثبت می‌شود.

 

به این ترتیب با احتساب امروز باز هم یک موج دیگر از آلودگی سریالی در تقویم امسال تهرانیها ثبت خواهد شد. اما همزمان با رخداد آلودگی هوای سریالی که تهرانیها از نیمه آبان امسال تاکنون دستکم چهار نوبت با آن مواجه بودهاند، سیاستگذار به جای اینکه سپری برای مهار آلودگی هوا قرار دهد، صرفا به موازات هوای آلوده در حال تصمیم‌گیری است؛ به این معنا که در نبود اقدام موثر علیه انتشار هرچه بیشتر آلایندهها در شرایط جوی پایدار (بدون باد موثر برای تخلیه انبار آلودگی در لایههای پایینی جو) به موازات جولان ذرات و گازهای سمی در آسمان پایتخت، برای تعطیلی یا غیرحضوری شدن مدارس و دانشگاهها تصمیم‌گیری می‌کند، با این هدف که از تنفس گروههای حساس جمعیتی در فضای باز جلوگیری کند.

 

صرفنظر از اینکه اگر از شدت و غلظت آلایندهها کاسته نشود، کیفیت هوای داخل خانهها در مناطق آلوده شهر قطعا پاک یا سالم نبوده و آلایندهها با غلظتی اگرچه کمتر از فضای باز در این فضاهای بسته نیز جولان می‌دهند، اما مساله اصلی این است که اصرار بر تداوم سیاستهای غیرموثر برای کاهش آلودگی هوا می‌تواند فرجام خطرناکی به لحاظ تاثیر بر سلامت افراد و حتی آمار مرگ و میر داشته باشد که احتمالا بعدها در گزارشهای علمی رسمی از سال پرآلوده ۱۴۰۱ منعکس خواهد شد.

 

نتایج چهار مطالعه فنی و پزشکی درباره آثار سوء آلودگی هوا بر شهروندان در معرض هوای آلوده می‌تواند فرجام زندگی در شهری با آلودگی هوای سریالی و ماندگار را به تصویر بکشد؛ موضوعی که اگر مورد توجه سیاستگذار قرار گیرد، اهتمام بیشتری برای اتخاذ تصمیمات موثر به منظور تخلیه انباشت آلایندهها نظیر دورکاری و اعمال همزمان محدودیت‌های ترافیکی گسترده در تهران خواهد داشت. عناوین این چهار مطالعه که در گزارش امروز به آنها استناد شده است شامل «برآورد اثرات ذرات معلق با قطر ۵/ ۲ میکرون و کمتر شهر تهران بر سلامت، با استفاده از نرمافزار‌BenMAP-CE»، «بررسی تغییرات غلظت ذرات معلق هوای آزاد و ارزیابی اثرات بهداشتی منتسب به آنها در شهر تبریز»، «برآورد ریسک سرطانزایی و غیرسرطانزایی ترکیبات‌BTEX، SO۲ و NO۲ در هوای آزاد شهر تهران» و در نهایت «گزارش بانک جهانی در خصوص آلودگی هوای تهران به لحاظ هزینه های سلامت، منابع و سیاستها (۲۰۱۷)» است.                                        این مطالعات از همبستگی گسترده بین آلودگی هوای مداوم و بیوقفه با غلظت بالا و نیز مرگ زودرس و همین‌طور افزایش مرگ و میر غیرتصادفی میگوید و نشان می‌دهد آلودگی هوا یک عامل اصلی سرطانزایی است. آلاینده اصلی هوای تهران در همه سال‌های اخیر ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون بوده است که این مطالعات نشان می‌دهد این ذرات یکی از عوامل اصلی سرطانزایی است، چراکه قادر است از اولین سد دفاعی بدن یعنی گلو و بینی به سادگی عبور کرده و به ریهها برسد و در آنجا رسوب کند. یکی از این مطالعات در شهر تبریز انجام شده و دیگری مربوط به ارتباط آلودگی و سلامت در دهه ۹۰ در شهر تهران است که با تمرکز بر PM (ذرات معلق) انجام شده است؛ ذراتی که منبع اصلی انتشار آنها در حال حاضر، اگزوز خودروهاست.

 

نتایج این مطالعات حاکی است در سال‌های ۹۶ و ۹۷ ریزذرات معلق به ترتیب عامل ۶/ ۱۵ و ۵/ ۱۳‌درصد از مرگ و میرها در شهر تهران بوده است. این در حالی است که وضعیت آلودگی هوا امسال به مراتب بدتر از سال‌های ۹۶ و ۹۷ بوده است؛ کمااینکه در ۳۰۸ روز سپری شده از امسال تعداد روزهای ناسالم تهران در مجموع به ۱۵۱ روز می‌رسد که از این تعداد ۲۹ روز قرمز، دو روز بنفش و دو روز قهوهای بوده است. اما در مدت مشابه سال ۹۶ مجموع روزهای ناسالم (نارنجی و قرمز) ۸۳ روز بوده و در سال ۹۷ نیز در حالی که هیچ روز قرمزی در تقویم آلودگی ثبت نشد، تعداد روزهای ناسالم برای گروههای حساس (نارنجی) فقط ۵۱ روز بوده است.

 

به این ترتیب آثار سوء آلودگی هوای امسال به لحاظ تاثیر بر آمار مرگهای غیرتصادفی می‌تواند به مراتب بیشتر از سال‌های مورد مطالعه باشد. در بخش دیگری از مطالعات مذکور این طور برآورد شده که در سال به مراتب کمآلوده ۹۷ معادل ۷۲ مرگ در هر ۱۰۰‌هزار نفر در کل جمعیت یا ۱۰۲ مرگ در هر ۱۰۰‌هزار نفر از جمعیت بزرگسال ناشی از آلودگی هوا بوده است. همچنین مطالعهای که به تفکیک مناطق بیستودوگانه در شهر تهران انجام شده حکایت از آن دارد که در برخی از مناطق نیمه جنوبی شهر به واسطه تراکم ترافیک و فقدان سرانه فضای سبز کافی که نقش مهمی در بهبود کیفیت هوا دارد، میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا به مراتب بدتر بوده است. به عنوان مثال نرخ مرگ ناشی از آلودگی هوا در ۱۰۰‌هزار نفر جمعیت در منطقه ۱۶ تهران در این مطالعه ۸۹ نفر عنوان شده که این میزان از میانگین کل شهر یعنی ۷۲ نفر به مراتب بیشتر است.

 

بخش دیگری از مطالعات مذکور نیز به عوارض تنفس در هوای آلوده به اکسیدهای گوگرد (که در زمانهای مازوتسوزی در صنایع مستقر در اطراف تهران انتشار آن افزایش پیدا می‌کند) اشاره کرده است. تنگ شدن راههای هوایی تنفس، اسپاسم برونش، سرفه شدید، سوزش چشم و مجاری تنفسی، کاهش کارآیی تنفسی، کم شدن عمق تنفس و در نهایت تشدید عوارض قلبی و عروقی ناشی از اثرات بهداشتی منتسب به دیاکسید گوگرد از عواقب تنفس در آلودگی گوگردی است.

 

 سیاستهای ضد‌آلودگی هوا در روزهای بحرانی پایتخت، تفاوتی نسبت به تصمیماتی که در چند سال گذشته برای مقابله فوری با آلودگی و کاهش قرارگیری شهروندان در معرض آسیب اتخاذ میشد، پیدا نکرده و این در حالی است که در سال ۲۰۱۷ بانک جهانی در گزارشی پیرامون هزینههای اقتصادی و بهداشتی آلودگی هوای این کلان‌شهر، تاکید کرده بود که فراتر از عواقب آن برای سلامت، «کاهش کیفیت زندگی و روزهای تعلیمی از دست رفته دانشآموزان به دلیل تعطیلی مدارس، از نمونههای مهم آثار آلودگی هوا بر اقتصاد کشور است». این گزارش تاکید کرده بود که تعطیلات پی‌در‌پی مدارس نه‌تنها بر توسعه تواناییها و مهارتهای دانش‌آموزان تاثیر میگذارد، بلکه بهرهوری والدین آنها را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ چراکه برخی از والدین مجبور به ترک محل کار و مراقبت از فرزندانشان در منزل میشوند. هرچند در روزهای اخیر اغلب مصوبات کارگروه اضطرار آلودگی هوا از جنس «غیرحضوری شدن کلاسها» به جای تعطیلی بود، اما با توجه به همزمانی این مصوبات با ایام برگزاری امتحانات، عملا اغلب مدارس و دانشگاهها در هفتههای اخیر به کلی تعطیل بوده و برگزاری امتحان به روزهای دیگری موکول شد.